Nu de scholen gesloten zijn: Thuis in school, school in thuis?

Toen we enkele jaren geleden in het project Thuis in School^[1] (Vrije Universiteit Amsterdam) met ouders en scholen onderzoek deden naar ouderbetrokkenheid bij het onderwijs, konden we niet vermoeden wat we nu zien. Ouders en leerkrachten proberen te voorkomen dat de coronamaatregelen ten koste gaan van de kinderen. Dit geeft ouderbetrokkenheid opeens een hele andere dimensie.

De leerkracht heeft er nu opeens een grote groep collega’s bij. Het zijn nu de ouders die “in de klas” aanwezig zijn als de opdrachten worden gemaakt. Ouders moeten nu voor een goed leerklimaat zorgen en de leerhouding ondersteunen. Bij de onderbouw is het de ouder die actief deel moet nemen aan de activiteiten met de kinderen.

De lesstof kun je overbrengen via een stapel boeken, digitale leermethoden, de mail of kennisclips. Maar hoe stem je af met ouders wat haalbaar is en wat niet? En hoe kun je ouders op afstand ondersteunen in hun nieuwe rol? Want het is logisch dat je als leerkracht eerst denkt: hoe kunnen ouders mij helpen zodat ik mijn onderwijstaak kan blijven vervullen? Maar vervolgens kan je denken: hoe kan ik als leerkracht de kinderen en ouders die dit overkomt, het beste ondersteunen?

Ons onderzoek en onze praktijkervaringen naar educatief partnerschap bieden mogelijke antwoorden voor deze unieke situatie. Dat onderzoek laat zien dat de betrokkenheid van ouders bij het leren positief bijdraagt aan de ontwikkeling van kinderen^[1]. Dit vraagt om goede afstemming tussen ouder en leerkracht, ofwel educatief partnerschap, en daarbij zijn twee zaken van het grootste belang: tweerichtingsverkeer in communicatie en kennisdelen^[2][3].

Veel leerkrachten zullen komende week een contactmoment met de kinderen en ouders hebben via telefoon, chat of online. Sommige ouders zullen dit misschien ervaren alsof ze gecontroleerd worden. Misschien helpen de volgende tips om in het gesprek ervoor te zorgen dat ouders zich gesteund voelen en weer nieuwe mogelijkheden zien om aan de slag te gaan. Als dat lukt is het een win-win, voor ouders, kinderen en leerkrachten!

Communiceren is tweerichtingsverkeer

Nu ouders en leerlingen op afstand van informatie worden voorzien, wordt het nog verleidelijker om onbeperkt informatie te zenden. Zonder direct contact is het echter moeilijk om te zien hoe de informatie landt.

Goede communicatie tussen ouders en leerkrachten kenmerkt zich door openheid, helderheid, gelijkwaardigheid en aandacht voor verschillen tussen (groepen) ouders^[4][5][6].

Tips voor leerkrachten voor het creëren van openheid en helderheid zijn:

1. Biedt ouders inzicht in je plan voor de  komende periode en met welke beperkingen je daarin zelf te kampen hebt. Langs welke kanalen zoek je contact met hen en hoe kunnen zij met jou contact hebben? Wat verwacht jij van ouders en wat kunnen zij van jou verwachten? Realiseer je dat ouders meerdere kinderen kunnen hebben en daardoor met tegenstrijdige verwachtingen kunnen worden geconfronteerd.
2. Erken de gelijkwaardigheid met ouders door tweerichtingsverkeer in te stellen^[7]. Dit is lastig, zeker als ouders minder digitaal vaardig zijn, dus het openen van een chatkanaal of een e-mail adres is onvoldoende. Direct telefonisch of beeldcontact is nodig om er achter te komen of het wel haalbaar is wat je vraagt van de kinderen en ouders. Er komt nu zoveel tegelijk af op de gezinnen. Tegelijk lever je als leerkracht een belangrijke steun in het vinden van een nieuwe structuur, afleiding van de angst om de situatie, het volhouden van sociale onthouding en het doorbreken van sociale isolatie. Dit zal echter wel met de nodige horten en stoten verlopen. Voor ouders is het belangrijk dat leerkrachten zich hiervan op de hoogte stellen en hier begrip voor tonen.
3. Erken dat de ouders experts zijn in het runnen van hun specifieke gezinsleven. In sommige gezinnen lukt het misschien niet om alle rekenopdrachten te doen, maar helpen kinderen wel bij het koken en huishoudelijke taakjes. Als leerkracht ben jij dan weer perfect in staat om ouders te leren deze taakjes educatief maken. Er kan bijvoorbeeld veel geteld en gerekend worden tijdens het koken. Ook de beroepskennis en -vaardigheden van ouders worden nu een geweldige educatieve hulpbron.
4. Veel ouders pakken de aanpassing aan de situatie zelf uitstekend op. Hun goede ideeën kunnen inspiratie zijn voor andere ouders.Je kunt ouders uitnodigen om hun aanpak, activiteiten, experimentjes, of zelfbedachte opdrachten met je te delen aan de hand van foto’s, filmpjes of verhalen. Vraag wel om toestemming als je deze voorbeelden wilt delen met andere ouders. Niettemin draag je hiermee bij aan het zelfvertrouwen van ouders en erken je dat de ouders door deze situatie nu even aan zet zijn.

Kennisdelen

Ouders zijn effectiever als ze uitleg krijgen over hoe ze hun kind kunnen begeleiden bij opdrachten^[8]. Leerkrachten kunnen prima basale didactische kennis toegankelijk maken voor ouders. Belangrijk is wel dat ouders de uitleg  laten aansluiten bij de belevingswereld en het begripsniveau van kinderen. Je kunt ouders hierbij helpen door voorbeelden te gebruiken of ervaringen te delen^[9]. Naarmate het thuisonderwijs langer duurt, zullen die voorbeelden er volop zijn. Tips hierbij zijn:

1. Toon van de instructie en sfeer: Leer ouders dat het succes van de activiteit niet alleen afhangt van de activiteit zelf, maar ook van de instructies en de sfeer^[10]. Geef voorbeelden (van jezelf of uit de ervaring van ouders zelf) waarmee je een positief en belonend leerklimaat creëert en de autonomie van kinderen ondersteunt. Ouders die dit niet gewend zijn kunnen zo leren hun kind aan te moedigen en ruimte te geven voor eigen keuzes (bv planning van activiteiten). Ook kun je je eigen kennis delen over welke instructies helpend zijn (bij de opdracht), zoals het stellen van open vragen die kinderen uitlokken iets te omschrijven (Wat voor soort som is dit?), kinderen vragen hun aanpak expliciet te maken (Welke stappen ga je nemen om de som op te lossen?) en kinderen uit te laten leggen waarom zo het zo doen (Waarom tel je eerst alles binnen de haakjes op?). Voor sommige ouders zal het maken van fouten niet direct worden gezien als leerzaam. Het kan dan helpen om uit te leggen dat het voor kinderen nuttig is om fouten te maken, en ze deze vooral zelf te laten opsporen.
2. Bevraag ouders over het leerproces. Om het leerproces in de gaten te houden en ouders bewust te maken van de manier waarop ze hun kind begeleiden, zou je ouders om feedback kunnen vragen^[11]. Werkt uw kind zelfstandig of maakt u het werk samen? Welke vragen stelde u aan uw kind tijdens deze opdracht? Hoe reageerde uw kind? Vindt uw kind het lastig om met het werk bezig te zijn? Hoe vindt u het om uw kind hierbij te helpen? Als leerkracht weet je goed wat kinderen nodig hebben om aan de slag te gaan. Soms is dat uitdaging, en soms is dat even samen opstarten, of tussentijds nog eens de instructie herhalen. Door dit met ouders uit te wisselen help je ouders in hun nieuwe rol. En ook de leerkracht is hiermee geholpen. Juist door belangstelling te tonen voor verhalen, zorgen en vragen, van ouders kun je het leerproces in de gaten houden en ontdekken waar knelpunten liggen, zodat je daar in nieuwe huiswerkopdrachten of straks als de scholen weer gestart zijn extra aandacht aan kan besteden.

Tot slot, wanneer je waardering uitspreekt voor ouders draagt dit bij aan de gelijkwaardigheid en kan het ouders helpen gemotiveerd te blijven in deze bijzondere situatie. We zitten met elkaar in hetzelfde onzekere schuitje. Door het onderwijs thuis te doen, bewijzen ouders en kinderen zichzelf, hun geliefden en de samenleving een enorme dienst. Alleen dat al is een terechte bron van trots. Deze crisis overkomt ons nu. Leerkrachten werken met ouders samen aan dagstructuur, afleiding en binnenblijven. Alle leerdoelen die nog behaald kunnen worden, zijn nu winst waarbij veiligheid en gezondheid nu even op 1 staat.

Het project Thuis in School is uitgevoerd vanuit LEARN! door Marina Ilias en een projectteam met Agnes Willemen, Marjolein Dobber, Mirjam Oosterman, Trees Pels en Carlo Schuengel. Dit onderzoek is (mede) gefinancierd door het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek.

BRONVERMELDING:

^[1] Bakker, J. T. A., Denessen, E. J. P. G., Dennissen, M. H. J., & Oolbekkink-Marchand, H. W. (2013). Leraren en ouderbetrokkenheid: Een reviewstudie naar de effectiviteit van ouderbetrokkenheid en de rol die leraren daarbij kunnen vervullen. Nijmegen, Radboud Universiteit. https://hdl.handle.net/2066/121840

^[2] Willemen, A.M. & Ilias, M.A.H (2019). Thuis in School. Onderzoeksverslag praktijkgericht onderzoek. Amsterdam: Vrije Universiteit.

^[3] Iliás, M., Willemen, A., Dobber, M., Pels, T., Oosterman, M., & Schuengel, C. (2016). Een schoolleergemeenschap met leerkrachten en ouders. Pedagogiek, 36(3), 307-337.

^[4] Epstein, J.L. (2011). School, family, and community partnerships: Preparing educators and improving schools, 2nd ed., Boulder, CO: Westview

^[5] Herweijer, L., & Vogels, R. (2013). Ouders en scholen over samenwerking in basisonderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

^[6] Menheere, A., & Hooge, E.H. (2010). Parental involvement in children’s education: A review study about the effect of parental involvement on children’s school education with a focus on the position of illiterate parents. Journal of European Teacher Education Network, 6, 144-157.

^[7] Iliás, M., Willemen, A., Dobber, M., Pels, T., Oosterman, M., & Schuengel, C. (2016). Een schoolleergemeenschap met leerkrachten en ouders. Pedagogiek, 36(3), 307-337.

^[8] Bailey, L. B. (2006). Interactive homework: A tool for fostering parent–child interactions and improving learning outcomes for at-risk young children. Early Childhood Education Journal, 34(2), 155.

^[9] Iliás, M., Willemen, A., Dobber, M., Pels, T., Oosterman, M., & Schuengel, C. (2016). Een schoolleergemeenschap met leerkrachten en ouders. Pedagogiek, 36(3), 307-337.

^[10] De Jong, P. F., & Leseman, P. P. (2001). Lasting effects of home literacy on reading achievement in school. Journal of School Psychology, 39(5), 389-414.

^[11] Spruijt, A. M., Ziermans, T. B., Dekker, M. C., & Swaab, H. (2020). Educating parents to enhance children’s reasoning abilities: A focus on questioning style. Journal of Applied Developmental Psychology, 66, 101102.