Toch maar geen centrale eindexamens?

9 feb 2021 | Leerkrachten, Leerlingen, Professionals

In een normaal jaar is mei de absolute stressmaand voor 6 VWO, 5 Havo en 4 VMBO: de eindexamens! Eigenlijk is het maar de helft van de eindexamens die dan overal in het land wordt afgenomen, de andere helft bestaat uit de zogenaamde schoolexamens. Op de meeste scholen zijn die laatsten niet echte examens, maar een verzameling toetsen en opdrachten die de laatste twee jaar zijn afgenomen in het kader van het zogenaamde Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA). Er zijn complexe regels over hoe de schoolexamens en de landelijke examens (die de centrale examens worden genoemd) samen bepalen of iemand is geslaagd, maar in essentie tellen ze beiden ongeveer even zwaar. In een normaal jaar haalt een 8% van de leerlingen onvoldoende op de centrale examens, en ongeveer even veel op de schoolexamens (in totaal zakt ook ongeveer 8% van de leerlingen, omdat veel onvoldoendes op het ene examen gecompenseerd worden door goede cijfers op het andere).

 

Martijn Meeter (m.meeter@vu.nl),

09-02-2021

 

Tot zover hoe het normaal gaat; in 2020 liep alles anders. Wegens Corona werden de centrale examens afgelast. Voor de leerlingen met slechte cijfers die dankzij de centrale examens nog hadden kunnen slagen werd aan scholen gevraagd om zogenaamde resultaatverbetertoetsen af te nemen, toetsen aan het eind van het jaar waarmee leerlingen onvoldoendes op schoolexamens konden ophalen. Dat hebben ze met verve gedaan. Uiteindelijk slaagde een Noord-Koreaanse 99% van de leerlingen.

Dit jaar gaan er weer stemmen op om de centrale examens te schrappen. Een massa leerlingen die een paar uur in een hal op een examen zit te zweten, dat kan niet goed zijn in Coronatijden. Maar kan dat wel, examens afzeggen? Hebben de leerlingen die dan slagen wel goede kansen in het verdere onderwijs? Om dat te onderzoeken ben ik met collega’s in de data gedoken.

 

Wat voorspelt nu eigenlijk succes?

Kan je succes in het hoger onderwijs voorspellen vanuit examencijfers? Een beetje: leerlingen met goede examencijfers doen het meestal goed op de universiteit, het HBO of in het MBO, maar leerlingen met minder goede cijfers vaak ook. Voor het HBO en de universiteiten hebben Marion van Brederode en ik dit preciezer uitgezocht. We hebben daarbij gekeken naar uitval in het eerste jaar. Dat is niet hetzelfde als het afmaken van je studie, maar meestal is het eerste jaar erg voorspellend voor hoe je loopbaan in het hoger onderwijs gaat lopen.

We vonden dat vooral cijfers op het schoolexamen voorspellend waren voor of leerlingen succesvolle HBO- of universitaire eerstejaars werden. Het rechterplaatje hieronder (“WO retentie, voorspeld vanuit SE”) laat zien hoe de kans op succesvol doorstromen naar jaar 2 samenhangt met het schoolexamengemiddelde voor VWO-leerlingen die starten op de universiteit. De oranje bolletjes laten zien hoe deze kans loopt voor leerlingen die geslaagd zijn voor hun eindexamen: de kans loopt van zo’n 40% voor leerlingen die maar net met hun hielen over de sloot kwamen, op tot zo’n 80% voor leerlingen met een 7 gemiddeld (de kans is bijna 90% voor leerlingen met 8.5 of hoger als schoolexamengemiddelde). Het gekke is, voor de zakkers (de witte bolletjes) is het verband net zo sterk, alleen loopt hun lijn zo’n 10% hoger (hij is ook ruiziger, omdat er veel minder zakkers dan geslaagden zijn). Dus als je zakt in 2021, voorspellen je cijfers uit 2021 nog steeds goed of je, na een extra jaartje school of staatsexamens, in 2022 goed start aan het hoger onderwijs. Plus een bonus van 10% extra kans door dat extra jaartje voorbereiding (geslaagden die een gap year nemen, de grijze bolletjes, hebben een wat kleinere bonus, waarschijnlijk omdat ze uit het leerritme raken).

Als we nu naar de centrale examens kijken, het linkerplaatje, zien we dat het verband voor de geslaagden een stuk minder stijl loopt dan bij schoolexamens. Bovendien zien we voor zakkers en gap-yearleerlingen eigenlijk helemaal geen verband meer. Schoolexamencijfers zijn dus de betere voorspellers (statistisch: CE-gemiddelde verklaart geen variantie bovenop SE-gemiddelde). Dit is ook waar voor de Havo-naar-HBO transitie.

Hoe gaat het met de eerste coronalichting?

Het plaatje hierboven is gemaakt met data uit de jaren 2014 tot 2017. Zegt dat wel iets over examens tijdens de pandemie? Dat heb ik bekeken met de eerste data die we hebben van de corona-generatie 2020 – degenen die in 2020 van school kwamen en begonnen aan hun studie. Deze studenten hebben geen centrale examens gehad, enkel schoolexamens, en dankzij de geïmproviseerde resultaatverbetertoetsen slaagde 99% van de VWO-leerlingen. Kan dat goed gaan?

Ze studeren nu een half jaar, maar door alle vertraging in het administreren zijn enkel hun cijfers tot en met november enigszins volledig. Ik heb die bekeken voor mijn universiteit, VU Amsterdam, me beperkend tot de studenten die direct van VWO naar de VU zijn gekomen in de afgelopen drie jaar. Wat zien we? Eerst de VWO-examengemiddelden waarmee deze studenten binnen kwamen (figuur links, hieronder). Die zijn verrassend normaal. De resultaatverbetertoetsen hebben geleid tot een hogere slaagkans, maar niet tot, bijvoorbeeld, een massa zesjes of abnormaal veel hoge cijfers (zie linkerplaatje hieronder). In plaats daarvan lijkt de verdeling van de examencijfers erg op die van voorgaande jaren.

Dan de cijfers die ze behaalden op de universiteit. Ook die zijn verrassend normaal. Ze zijn een fractie hoger dan gemiddeld. Maar die leerlingen die nu hun VWO-diploma haalden en anders gezakt zouden zijn, doen die het dan niet beroerd? Dat lijkt niet het geval. De leerlingen met lagere examengemiddelden doen het, net als elk jaar, slechter dan leerlingen met hoge examengemiddelden, maar dat verband lijkt dit jaar zwakker, en zeker niet sterker (wat je zou verwachten als kneusjes met een genade-zes nu slecht voorbereid aan hun studie begonnen). Met andere woorden, er is tot nu toe geen indicatie dat het wegvallen van de centrale examens leidt tot een probleem op de universiteit (sowieso zijn de studieprestaties van studenten in de coronacrisis even goed, zo niet beter dan in voorgaande jaren).

 

Conclusies

Samenvattend zien we dat de schoolexamens succes in HBO en WO beter voorspellen dan centrale examens. Ook zien we dat het wegvallen van de centrale examens in 2020 niet heeft geleid tot kneusjes die door hun eindexamen glipten, maar tot falen gedoemd zijn in het hoger onderwijs.

Kunnen de centrale eindexamens in 2021 dan weer afgelast? Wel als het doel van deze puur is om te waarborgen dat leerlingen klaar zijn voor het hoger onderwijs. Die rol kunnen we eigenlijk beter aan de schoolexamens geven; die zijn veel predictiever. Maar de centrale eindexamens hebben nog wel meer rollen. Twee belangrijke zijn als volgt:

  • Schoolexamens zijn zulke goede voorspellers omdat ze vrij homogeen zijn: er lijken niet enorme verschillen in inhoud, moeilijkheid of standaarden te zijn (dat weten we omdat bij scholen met hoge of net lage gemiddelde schoolexamencijfers, de afwijkingen vaak te verklaren zijn vanuit hun leerlingpopulatie). Schoolbesturen en de onderwijsinspectie bewaken die gelijke standaarden, maar dat gaat alleen als er een maatstok is zoals de centrale examens. Centrale eindexamens geven richting aan scholen en leraren. Ze maken de eindtermen van het VO concreet, en geven aan wat het te bereiken niveau ongeveer is. Dit is een goed argument om centrale examens te behouden, maar met een jaartje extra overslaan zullen de scholen niet enorm uit de pas gaan lopen.
  • Centrale eindexamens motiveren leerlingen, ze zijn iets om naar toe te werken. Als half februari bekend wordt dat uitvallen, kunnen veel leerlingen die voldoende staan voor hun schoolexamens een weldadig gevoel van vakantie krijgen. Dat is een reëel risico: toen de eindtoets van het basisonderwijs nog in februari werd afgenomen, bleek het voor veel scholen moeilijk achtstegroepers nog tot leren te bewegen. Ze waren toch al geslaagd? Om dat af te wenden zouden PTA’s open gebroken moeten worden om ook in het laatste halve jaar leren nog mee te laten tellen in het schoolexamen.

Er zijn dus redenen om centrale examens wel door te laten gaan. Als er echter afgewogen moet worden tussen een centraal examen of minder Corona-besmettingen, lijkt me een tweede jaar zonder de examens een makkelijke keus.

 

Maar, maar…

Zo’n conclusie verdient tegenwerpingen. Ten eerste natuurlijk dat ik geen viroloog ben. Als examens zonder risico’s afgenomen kunnen worden, is er geen reden ze niet door te laten gaan. Of dat zo is kan ik niet beoordelen. Maar er zijn ook mogelijke tegenwerpingen op terreinen waar ik wel van af weet:

  • Ik baseer me op cijfers die op de universiteit zijn behaald tijdens de lockdown. Maar kunnen die wel vertrouwd worden? Dat weten we niet helemaal zeker, maar we weten wel dat massale fraude andere cijferpatronen zou genereren dan we zien – dus dat kunnen we uitsluiten.
  • Ik heb enkel data gepresenteerd over de overgang VWO-universiteit. Maar hoe zit het dan met de overgang Vmbo-MBO en Havo-HBO? Bij de Havo-HBO-overgang hebben we ook gevonden dat schoolexamens succes voorspellen in het HBO en centrale examens niet. Hoe de corona-eerstejaars in het HBO het nu doen is helaas nog niet bekend, maar er zijn geen signalen van grote problemen. Bij de Vmbo-MBO-overgang speelt het centrale examen wat minder, omdat Vmbo-leerlingen traditioneel massaal slagen (95% in normale jaren). Er zijn corona-gerelateerde problemen met de praktijkleren in Vmbo en MBO, maar de samenwerking Vmbo-MBO is in veel regio’s goed en versoepelt de overgang.
  • Is het niet goed voor de leerling om het jaar over te doen? Slob suggereerde al dat we meer blijven zitten moeten accepteren als gevolg van Corona. Dat is een sombere gedachte want zittenblijven in het VO heeft vooral negatieve effecten: kort samengevat, eerder lagere dan hogere cognitieve prestaties, minder zelfvertrouwen, en minder vrienden voor leerlingen die blijven zitten, vergeleken met vergelijkbare leerlingen die over mogen. Daarom willen leerlingen meestal ook niet blijven zitten. Dit is al helemaal zo in het examenjaar. Dat over moeten doen terwijl je vrienden aan een leuke toekomst beginnen, is zo vervelend dat een flink deel van zakkers dit weigert en het diploma op andere wijze probeert te halen (zoals volwassenenonderwijs en staatsexamen). Onze eigen data wijst op een stijging van 10% in de kans op succes in het eerste jaar universiteit en HBO. Dat klinkt misschien mooi, maar het betekent dat 100% van de zakkers een jaar verliest, wat vervolgens 10% in het eerste jaar hoger onderwijs weer terugwinnen (en 90% niet). Misschien dat de balans over de hele studie wat minder negatief wordt, maar positief wordt hij waarschijnlijk niet.
  • De resultaten zijn zo positief; hoe is dat nu te rijmen met berichten over verloren generaties en studenten die niet kunnen studeren? Hier lopen twee zaken door elkaar heen. Het is onmiskenbaar waar dat veel studenten en leerlingen in het voortgezet onderwijs erg lijden onder de lockdowns. Ze ervaren eenzaamheid, en zijn ontevreden over en gedemotiveerd door het achterstandsonderwijs. Elke generatie is ongelukkig over lockdowns, maar dit gevoel is het sterkst voor de late adolescentie en vroege volwassenheid, de tijd waarom normaal het wilde leven begint. Maar kennelijk kunnen veel leerlingen en studenten ongelukkig zijn prima combineren met goede cognitieve prestaties. We weten dat er leerverliezen zijn bij basisschoolleerlingen en nauwelijks bij universitair studenten. Van VO-leerlingen weten we weinig, maar hun situatie zal waarschijnlijk tussen die van de andere twee leeftijdscategorieën liggen.
  • Is dit allemaal wel voldoende uitgezocht? Nee, is het niet. Er is altijd meer onderzoek mogelijk, en het kan goed zijn dat latere, grondiger analyses toch tot andere conclusies komen. Maar later onderzoek komt per definitie te laat voor onze beslissingen nu, en de gegevens die we hebben zijn betrouwbaarder dan de onderbuik.

 

 

 

 

Bekijk ook informatie voor:

Meest recente blogs: