Stress in tijden van COVID-19

De vrij plotselinge uitbraak van COVID-19 in Nederland, en de snel opeenvolgende maatregelen die de overheid heeft genomen, kunnen leiden tot stress en angst bij ouders en leerkrachten, maar ook bij kinderen. De dagelijkse routine is behoorlijk veranderd en het einde van deze situatie is nog niet in zicht. Ouders worstelen vaak met het combineren hun eigen werkzaamheden vanuit huis, en het bijstaan van hun eigen kinderen bij het volgen van thuisonderwijs. Mogelijk spelen er zorgen om de gezondheid van oma en opa mee, of juist financiële zorgen. Voor leerkrachten kunnen al bovenstaande zorgen ook aanwezig zijn, naast hun worsteling met het invullen van een nieuwe online manier van lesgeven, zorgen om “kwijtgeraakte” leerlingen en leerlingen die het thuis niet makkelijk hebben of voor wie het zelfs onveilig is.

 Wat maakt een situatie stressvol?

Veel van de bovengenoemde situaties kunnen we scharen onder de noemer van “stressor”. Een stressor is een situatie die tot stress kan leiden. We weten uit onderzoek dat bepaalde aspecten aan zo’n stressor vooral belangrijk zijn of het wel of niet tot gevoelens of lichamelijke reacties van stress leidt. Het gaat er dan om of een stressor tot een uitdaging leidt (die in principe ook positief kan zijn) en of de situatie als bedreigend wordt ervaren. De uitdaging om alles nu ineens vanuit huis te organiseren kan op zichzelf dus al een stressreactie opleveren, en de bedreiging van een mogelijke besmetting met het virus (bij jezelf, je gezin, of een naaste) kan ook als stressvol worden ervaren. Daarnaast spelen ook de mate waarin de situatie overweldigend is, oncontroleerbaar en onvoorspelbaar is een belangrijke rol in hoe stressvol deze situatie wordt beleefd. Tot slot is nog van belang hoezeer je zelf emotioneel betrokken bent bij de situatie.

Al deze aspecten kunnen een rol spelen bij ouders en leerkrachten die proberen om te gaan met de huidige situatie, maar kunnen ook bij kinderen aan de orde zijn. Bij kinderen kun je gemiddeld genomen ervanuit gaan dat jongere kinderen, tot een jaar of 10, vooral bezig zijn met het “hier en nu” en hoe de situatie nu is veranderd en waar ze nu “last” van hebben. Voor oudere kinderen geldt dat ook zij zich meer zorgen om de toekomst kunnen maken.  Kinderen merken ook goed op hoe gespannen hun ouders zijn.

Kortom: de situatie waarin wij ons nu bevinden en waaraan we ons voor een nog onbekende tijd moeten aanpassen, heeft meerdere kenmerken die kunnen leiden tot stress. Niet iedereen zal echter dezelfde mate van stress ervaren.

Wat zorgt ervoor dat iemand meer of minder last heeft van stress?

Of een situatie ook daadwerkelijk als stressvol wordt ervaren, hangt af van hoe iemand naar de situatie kijkt en deze beoordeelt. Als er ondanks de negatieve kanten aan de situatie nog lichtpuntjes worden gezien (meer tijd voor elkaar bijvoorbeeld), en men vertrouwen heeft in een goede afloop, zodat deze als minder bedreigend en overweldigend wordt ervaren, kan dat leiden tot minder stress. Ook iemands zelfvertrouwen in het omgaan met veranderingen, en een relativerende persoonlijkheid kan helpen. Sociale steun wordt vaak ook als belangrijk gezien in het verminderen van een stressreactie. Juist die sociale steun wordt nu op een heel andere manier ingevuld en beleefd, maar ook deze nieuwe manieren van elkaar ondersteunen kunnen wel degelijk helpen bij stress vermindering.

Heeft stress invloed op het leerproces?

Kan stress ook van invloed kan zijn op het leerproces? In het algemeen is het zo dat acute  stress, die snel weer voorbijgaat, kan leiden tot een betere focus van de aandacht. In deze corona situatie is er echter sprake van chronische stress, wat juist kan leiden tot minder goede concentratie en problemen met het geheugen, dus ook met het opslaan en reproduceren van lesmateriaal. Ook kan het leiden tot piekeren (iets meer bij oudere kinderen) of lichamelijke klachten (buikpijn, hoofdpijn) wat weer zorgt voor afleiding tijdens schooltaken. Ook emotionele uitingen van stress, zoals het hebben van een kort lontje, impulsief gedrag, of juist wat angstig gedrag kunnen bij kinderen voorkomen. Dat kan ervoor zorgen dat het begeleiden van hun kind bij schoolwerk nog iets meer geduld van de ouders vraagt, terwijl zij zelf ook last van deze stressverschijnselen kunnen hebben.

Hoe verminder je stress bij jezelf en bij je kinderen?

Het is dus van belang om te kijken hoe je stress kunt verminderen. De oorzaken van deze, voor sommigen, stressvolle situatie kunnen we niet eenvoudig wegnemen. Wel is het goed om dagelijks te zoeken naar een manier van ontspanning, die het beste bij jezelf, je kind, of bij je gezin past. Even niet piekeren over de situatie maar genieten van wat nog wel kan, en het stress systeem even “uitzetten”. Voor sommigen helpt het om te sporten, om plezier te maken met elkaar (bijv met een spelletje of een leuke film), om afleiding te zoeken in muziek, een boek, in de tuin te werken, of te gaan mediteren. Iedere dag tijd inruimen voor deze ontspanning zorgt ervoor dat je je minder gespannen gaat voelen en minder zult lijden onder chronische stress. Even uit de situatie stappen, met afleiding en ontspanning, kan ervoor zorgen dat je daarna met meer relativering en acceptatie naar de situatie kunt kijken. Het zorgt er ook voor dat ouders meer ontspannen met hun kinderen kunnen omgaan, die dan zelf ook minder stress ervaren. Voor kinderen is het buitenspelen dus zeker ook een heel goede uitlaatklep, omdat ze dan letterlijk en figuurlijk even uit de thuissituatie stappen.

Tips voor ouders en leerkrachten

Zorg goed voor jezelf, als ouder en als leerkracht, en vergeet juist nu niet om te ontspannen. Het is van belang dat je jezelf voldoende rust gunt, om op te laden voor weer een nieuwe dag met werk en thuisonderwijs. Laat kinderen in het hier en nu ook genieten en maak je niet al te ongerust, want juist dat merken zij op. Wees bewust van eventuele stress signalen van je kind en bedenk met elkaar hoe je dit dagelijks kunt verminderen. Tot slot: de meeste kinderen zijn weerbaar en flexibel, zij passen zich snel aan. Dat kan ook je eigen zorgen een beetje wegnemen.