Gepersonaliseerd leren door ouders

Vanochtend was ik, net als veel andere ouders, thuisonderwijzer. Ik probeerde een basisschoolkind bij rekenen te helpen, terwijl ik een schuin oog hield op een VO-leerling wiens aandacht van haar boek afdwaalde naar haar mobiele telefoon. Zoals wel meer ouders twijfelde ik constant aan hoe effectief dit alles is. Leren onze kinderen nog in Coronatijden? Wat is er bekend dat ons gerust zou kunnen stellen?

Hoe effectief is thuisonderwijs?

In de onderwijskundige literatuur is inderdaad reden voor hoop te vinden, maar ook voor somberheid. Om met dat laatste te beginnen, er zijn categorieën leerlingen die altijd al thuisonderwijs krijgen – bijvoorbeeld schipperskinderen, of kinderen wiens ouders om ideologische of theologische redenen bezwaar hadden tegen ‘normaal’ onderwijs (of op wereldreis wilden). Is zulk thuisonderwijs de meeste landen een marginaal verschijnsel, vanaf 2000 begon het sterk te groeien in Amerika. Het was de tijd waarin school choice voor velen een groot goed was, maar op veel plekken viel niet veel te kiezen voor ouders. Daarom werden online-charterscholen opzet waar leerlingen ingeschreven konden worden voor afstandsonderwijs. Deze scholen hebben een tijd honderdduizenden leerlingen gehad. Maar uit een rapport uit 2015 bleek dat resultaten van zulk onderwijs enorm tegenvielen: een jaar digitaal afstandsonderwijs zorgde gemiddeld voor maar een half jaar vooruitgang in vakken als Engels of geschiedenis. In wiskunde zorgde zo’n jaar zelfs voor achteruitgang: de kinderen konden gemiddeld aan het eind van het jaar minder dan toen ze startten.¹

Effectiviteit van huiswerk

Ook huiswerk is een aloude vorm van onderzoek die lijkt op wat er nu gebeurt. Onderzoek daarnaar geeft weinig reden voor vrolijkheid: het netto effect van huiswerk op leren is rond de nul, tot de leeftijd van ongeveer 14.² Er is geen consensus over waarom dat zo is, maar de belangrijkste factor lijkt mij dat jongere leerlingen zichzelf niet kunnen corrigeren, en je niet leert van je fouten als je pas de dag erna (of nog later) hoort dat het anders had gemoeten.

Tutoren en 1-op-1 onderwijs

Maar redenen voor optimisme zijn er ook. De belangrijkste hiervan is onderzoek naar tutoren. Weinig onderwijs is zo effectief als één-op-één onderwijs met een volwassene. Er is veel onderzoek gedaan naar wat tutoren doen dat zo effectief is.³ Stemmen ze het onderwijs heel precies af op hun leerling (wellicht onhaalbaar voor veel ouders)? Dat blijkt niet zo te zijn. De meeste tutoren volgen vrij slaafs het opgegeven curriculum (daar herken ik mezelf in), en zoeken ook niet heel hard naar denkfouten of misconcepten die ze recht moeten zetten bij hun leerling. Wat ze wel doen is hardop laten denken over hoe kinderen problemen oplossen, en onmiddellijk feedback geven. Beiden bijzonder effectieve strategieën in onderwijs. Die bovendien in het bereik liggen van de meeste ouders die nu hulpleraar zijn.

Een tweede grond voor optimisme is dat tutoren geen mensen hoeven zijn. Er zijn steeds meer zogenaamde intelligente tutorsystemen, computerprogramma’s met lesmateriaal en oefeningen die leerlingen ondersteunen in het leren. In het Nederlandse basisonderwijs zijn Snappet, Bingel, Schoolae of Rekentuin voorbeelden, in het VO worden steeds meer methoden vergezeld van digitaal materiaal dat je met veel toegeeflijkheid tutorsystemen zou kunnen noemen. Een echt intelligent tutorsysteem bouwt een soort model van de leerling – die schat wat de leerling wel en niet begrijpt, waar nog extra hulp nodig is en waar niet. Zulke systemen blijken even effectief als menselijke tutoren,^3,4 maar eigenlijk is geen enkel Nederlands systeem al zo ver. Wat bijna alle systemen al wel kunnen is oefenen adaptief maken (instellen op het niveau van de leerling), en onmiddellijke feedback geven. Dat maakt ze effectief, blijkt bijvoorbeeld uit effectstudies naar Snappetgebruik in de klas. Zulke systemen zijn ook thuis te gebruiken.

Fundamenten van zelfwerkzaamheid

En derde reden voor optimisme is dat veel scholen al een fundament van zelfwerkzaamheid hebben gelegd bij hun leerlingen. In het Montessori-, Dalton- en vernieuwingsonderwijs zijn leerlingen gewend zelf met taken aan de gang te gaan, en deze werkwijze is er ook in veel “klassiekere” scholen. In die zin doen leerlingen nu wat ze altijd doen, alleen dan op een andere plek (thuis ipv in de klas).

Bij zulk gepersonaliseerd leren zijn er een aantal rollen voor de docent: feedback geven, leerlingen helpen als ze vastlopen, en coachen.⁵ Dat laatste draait om met de leerling evalueren, en afspraken maken over doelen en planning, Dat gebeurt bij ons thuis vanzelf: met enige regelmaat wordt het thuisdoceren onderbroken voor een onderhandeling: moet die lastige taak echt nu, of kan misschien toch eerst iets anders gedaan? Ook van andere ouders hoor ik dat hun thuisleraar-zijn vanzelf om feedback, hulp-bij-ongelukken en coachen draait.

Of dit genoeg is zullen we pas over een paar maanden weten. Met mijn groep zet ik onderzoek op naar hoe het afstandsonderwijs tot nu heeft uitgepakt. Mijn verwachting, net als die van veel anderen, is dat een groot aantal leerlingen het thuis prima gebolwerkt blijkt te hebben. De zelfredzamen met veel ouderlijke steun. En dat andere leerlingen zijn achtergebleven, misschien net als de school choicers in Amerika. We zullen het zien. Tot dan is het zaak veel directe feedback te geven, vastlopen in de stof te verhelpen, en goed te coachen.

1. Woodworth et al. (2015). Online Charter School Study. Stanford, CA: Center for Research on Educational Outcomes.
2. Hattie (2008). Visible Learning. New York: Routledge.
3. VanLehn (2011). The Relative Effectiveness of Human Tutoring, Intelligent Tutoring Systems, and other Tutoring Systems. Educational Psychologist, 46, 197-221.
4. Ma et al. (2014). Intelligent Tutoring Systems and Learning Outcomes: A Meta-Analysis. Journal of Education, 106, 901-918.
5. Van Kempen, Hummelen & Meeter (2019). Gepersonaliseerd leren in de VO-praktijk. Didactief Online, https://didactiefonline.nl/blog/blonz/gepersonaliseerd-leren-in-de-vo-praktijk.