Covid-nieuws week van 4-8 mei

11 mei 2020 | Nieuws

In dit nieuwsoverzicht:

het openen van scholen met kleinere groepen: modellen voor ‘blended learning’ en onderzoek naar de effectiviteit van deze modellen.
Openen van scholen: prioriteit voor sociaal-emotionele ontwikkeling, in kaart brengen van ontwikkeling, afsluiting van het schooljaar voor groep 8
Draagvlak voor het openen van scholen en ouders die hun kinderen thuis houden
Heropenen van voortgezet onderwijs
Leerkrachten die ook ouder zijn: hoe moeten zij thuisonderwijs geven?

Prof. Dr. Melanie Ehren
& Rukiye Turkeli

11-05-2020

Modellen voor combineren thuisonderwijs en onderwijs op school

Nu scholen in veel landen weer open gaan, maar in aangepaste vorm, worden er nieuwe modellen ontwikkeld voor het combineren van thuisonderwijs en onderwijs op school. In Nederland geldt het advies dat scholen open gaan met halve groepen die hele dagen naar school gaan.

Het Protocol opstart basisonderwijs (versie 6 mei 2020) geeft aan dat scholen zelf beslissen hoe zij de 50 procent onderwijstijd inrichten en dat de school voor de dagen dat leerlingen niet op school zijn, een vorm van onderwijs organiseren (‘tenminste verwerkingsmateriaal/oefenstof’).

Enkele varianten:

De ene groep volgt onderwijs in de school en de andere groep werkt zelfstandig thuis – aan de hand van dag- en weekplanningen waarbij de volgende opties voor de thuis-leerdag mogelijk zijn:
- met verwerkingsmateriaal, oefenstof passend bij de instructie die zij de vorige dag of periode hebben ontvangen, hetzij via digital devices of op papier;
- volgens het principe van flipping the classroom, waarbij leerlingen thuis de instructie kijken of volgen en de verwerkingsopdrachten op school maken;
- vanuit de basisprincipes van onderzoekend leren aan een project of vragen vanuit eigen interessegebied (in de vorm van bijvoorbeeld een werkstuk schrijven over een zelfgekozen onderwerp);
Beide groepen ontvangen gelijktijdig de instructie: de ene groep in de school en de andere groep thuis via de webcam – voor een toelichting op deze werkwijze, klik hier.

De wijze waarop scholen vormgeven aan deze mengvorm van fysiek en thuisonderwijs, is maatwerk. De varianten die scholen kiezen, hangen onder meer samen met de profilering van een school (bijvoorbeeld of de school werkt vanuit een bepaald concept, het team gebruik maakt van digitale methodes of coöperatieve werkvormen), de ervaringen die het team heeft opgedaan in de periode van thuisonderwijs met online lesgeven – zoals het maken van filmpjes, het werken met een online platform, het werken met een webcam of tool als Google Hangouts- en de beschikbaarheid van collega’s.

Wanneer een collega met gezondheidsproblemen niet voor de groep kan staan, kan hij/zij vanuit huis de thuiswerkdag van leerlingen ondersteunen, bijvoorbeeld door het geven van online instructie, begeleide inoefening of het beantwoorden van vragen van leerlingen via inbellen. Ook zijn er scholen die op thuiswerkdagen het werken in groepjes digitaal voortzetten onder begeleiding van een onderwijsassistent.

In deze eerste periode hebben de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen en het organiseren van de fysieke veiligheid in school prioriteit. Wanneer er voor een langere periode met een gecombineerd model moet worden gewerkt is verdere aandacht nodig voor het onderwijskundig concept in elke school en hoe dat in aangepaste vorm kan worden aangeboden waarbij afstand tussen leerkracht-leerling en wellicht ook tussen leerlingen kan worden gewaarborgd.

Combineren van onderwijs in school en thuis

Hoe pakken andere landen het ontwikkelen van onderwijs na de opening van scholen aan? En in hoeverre wordt (online) thuisonderwijs en fysiek onderwijs gecombineerd, en hoe?

In Schotland wordt de optie geboden om kleinere groepen leerlingen in blokken van een paar dagen of zelfs één week per periode naar school te laten gaan, om de school zo tussen groepen door grondig te kunnen reinigen. Thuisonderwijs wordt ondersteund door online materiaal, gebaseerd op het nationaal curriculum.

Scholen in New York gaan samenwerken met de Bill & Melinda Gates Foundation om afstandsonderwijs te integreren in het reguliere onderwijs(waarbij scholen gebruik zullen maken van gespreide lestijden) zodat alle kinderen de lesstof kunnen bijhouden en beschikken over ICT voorzieningen. In landen zoals India wordt al langer leren op afstand toegepast en bestaan geavanceerde platformen die toegang bieden tot online onderwijs. Tevens zijn QR-codes aan leerboeken gekoppeld om de toegang tot digitale bronnen (ook offline beschikbaar) uit te breiden.

De effecten van gecombineerde vormen van online en offline leren in het basis en voortgezet onderwijs zijn beperkt onderzocht; er is vooral onderzoek gedaan naar ‘blended learning’ of ‘flexible learning’ in het hoger onderwijs. Voorbeelden uit Finland, Maleisië, en India laat zien dat de kwaliteitszorg van online onderwijs lastig is, en dat deze modellen een zorgvuldige overweging vereisen van welk type onderwijs wel en niet online kan worden gegeven. Voor het PO en VO betekent dit bijvoorbeeld een zorgvuldige keus in bijvoorbeeld uitleg van nieuwe stof in de klas met inoefening en automatiseren thuis.

De Wereld Bank pleit er ook voor om een gecombineerd model van thuis en schools onderwijs te continueren en verder door te ontwikkelen voor het geval er een tweede COVID-19 besmettingsgolf optreedt. Dergelijke modellen, wanneer goed ontwikkeld, kunnen volgens de Wereld Bank in de toekomst ook de nieuwe standaard worden.

Opening van basisscholen op 11 mei in Nederland

Direct na de bekendmaking van de heropening van basisscholen en speciaal onderwijs op 11 mei, zijn door het ministerie van OCW en de PO-raad richtlijnen opgesteld, met als uitgangspunt dat scholen hele dagen openen en kinderen om de dag naar school gaan. Uit een peiling onder bijna 1.700 schoolleiders en bestuurders van de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) en PO-raad blijkt ook dat veruit de meeste scholen (92%) hele dagen opengaan. 45,1% van de basisscholen kiest voor halve klassen en hele dagen en 21,2% heeft gekozen voor hele klassen en hele dagen waarbij de klassen om en om naar school komen en woensdag en/of vrijdagen afwisselen. 14,8% van de scholen kiest voor hele klassen en hele dagen waarbij ze om en om naar school gaan (5 gelijke dagenmodel), wat bij veel scholen al de standaard is en 7,9% van de scholen gaat voor hele klassen en halve dagen. Scholen die speciaal in de coronatijd voor een 5 gelijke dagenmodel kiezen, geven aan dat zij dit doen om met name kwetsbare kinderen dagelijks te zien en om ouders en kinderen meer structuur en rust te bieden. De variatie in keuzes waarbij scholen afwijken van de richtlijnen levert veel vragen op bij ouders, zo blijkt uit meldingen bij de belangenvereniging ‘Ouders en Onderwijs’.

Meldingen en zorgen van ouders

De organisatie Ouders en Onderwijs krijgt signalen binnen van ouders die aangeven dat scholen zich niet aan de richtlijnen houden. Zo komen de volgende meldingen veelal binnen: scholen openen later dan 11 mei; kinderen uit 1 gezin gaan niet op dezelfde dag naar school; geen aansluiting met BSO wegens aangepaste schooltijden; volle klassen op één dag; halve dagen of slechts twee uur per dag les; voor groep 1 geen onderwijs; nieuwe kleuters starten niet op 11 mei; en het speciaal onderwijs dat niet volledig opengaat. Ouders en Onderwijs adviseert ouders om contact op te nemen met de schoolleiding of de medezeggenschapsraad om zorgen te bespreken. Als ouders er dan niet uitkomen, kunnen zij signalen over de onderwijskwaliteit en de veiligheid melden bij de Inspectie van het Onderwijs die vervolgens contact opneemt met het schoolbestuur. Als gevolg van aandacht vanuit de media en rijksoverheid hebben sommige scholen inmiddels hun plannen aangepast.

Op sociale media laten sommige ouders weten hun kind/kinderen op 11 mei niet naar school te sturen. Zo is op Facebook een groep aangemaakt door ouders die hun kinderen pas weer naar school willen sturen als er een vaccinatie op de markt komt: ‘’mijn kind gaat niet naar school voor er een remedie is’’. Uit een niet-representatieve peiling van de AD blijkt dat 30% van ongeveer 15,000 ouders overweegt om hun kinderen thuis te laten wegens zorgen over de gezondheid van hun kind en van hunzelf. Ook in de peiling van AVS komt naar voren dat bij de 37% van de schoolleiders die problemen voorziet bij de start van de opening, de grootste zorg is dat ouders hun kinderen thuishouden uit angst voor besmetting (17,3%).

Afbeelding van een Nederlandse facebookgroep opgericht door ouders die hun kinderen niet willen sturen naar school. Bron: Facebook

Ook in Denemarken was als reactie op de bekendmaking dat scholen weer open kunnen de facebookgroep ‘’my child is not a guinea pig’’ opgericht met meer dan 11,500 handtekeningen in minder dan 24 uur (veel meer vergeleken de Nederlandse variant). Ondanks dit, melden sommige Deense scholen een aanwezigheidspercentage van meer dan 90% (University of Glasgow, 7 mei 2020). Hoewel de opening van de scholen over het algemeen soepel verliep, is opgevallen dat in de eerste weken na heropening scholen in gebieden met een laag inkomen, veel immigranten en hoge werkloosheidscijfers een hoger verzuim van leerlingen te maken hebben dan normaal. Met name onzekerheid over besmettingsgevaar moet aangepakt worden door ouders te verzekeren dat de school een veilige plaats is.

Openen van scholen: prioriteiten stellen

Nu de meeste basisschoolleerlingen weer voor de helft van de tijd naar school komen, is het nodig dat scholen nadenken over de inhoudelijke focus en de inrichting van het onderwijs voor de komende periode naast het nemen van veiligheidsmaatregelen. De PO-raad, heeft richtlijnen ontwikkeld over keuzes die scholen kunnen maken voor zowel het onderwijs op school als voor het onderwijs op afstand, waarbij het welbevinden van de leerlingen, aandacht geven en vertrouwen uitstralen belangrijke voorwaarden zijn. Zo is het belangrijk dat kinderen ruimte krijgen om hun ervaringen, die zij in de afgelopen periode hebben opgedaan, delen door middel van kleine en informele gesprekjes. Het is belangrijk dat leraren vertrouwen tonen in ontwikkelingsmogelijkheden van hun leerlingen, zodat de kinderen zich gezien en gewaardeerd voelen. De PO-raad benadrukt dat de eerste tijd staat in het teken van ‘samen’: samen spelen, samen leren, samen beleven. Net zoals bij de start van een nieuw schooljaar, wordt veel aandacht gepleit voor de groepsvorming. Maar ook hoe een school groepen kan samenstellen, de onderwijstijd kan inrichten en de taal, lees- en rekenontwikkeling in kaart kan brengen. Zo kan de school door omgekeerde rapportgesprekken – waarin ouders en kinderen leraren vertellen hoe het de afgelopen periode gegaan is en wat kinderen geleerd hebben – inzicht verkrijgen in wat kinderen in de periode van thuisonderwijs hebben geleerd. Daarnaast gaat speciale aandacht uit naar de leerlingen van groep 8 die de laatste fase op de basisschool ingaan, zodat ze op een leuke manier afscheid kunnen nemen en de overgang naar het voortgezet onderwijs soepel verloopt.

In Engeland pleit een consortium van schoolbesturen, de Queen Street Group, ervoor om, in de voorbereiding op de heropening van scholen, meer aandacht te besteden aan een veilige schoolcultuur. Schoolleiders zouden goed moeten sturen op goede hygiëne en een goede beoordeling moeten maken van de risico’s in de school en hoe deze kunnen worden beperkt; de groep gebruikt Covey’s ‘Circle of Control’ concept’ om onderscheid te maken in circles of concern, influence en control.

Heropenen Voortgezet Onderwijs

De VO-scholen mogen onder voorbehoud vanaf 1 juni weer open. De VO-raad heeft in samenwerking met onder andere ministerie van OCW, AOb en CNV onderwijs een voorlopig protocol op basis van bekende richtlijnen van het kabinet opgesteld. Vergeleken met het protocol voor de basisscholen is op te merken dat voor leerlingen van het VO wel 1,5 onderlinge afstand wordt geadviseerd, onder andere in de inrichting van klaslokalen waarbij tafels minimaal 1,5 meter afstand van elkaar moeten staan. Daarnaast blijft de kantine gesloten en moeten leerlingen in een klaslokaal lunchen. Ook voor VO-leerlingen geldt dat zij zoveel mogelijk les moeten krijgen in vaste samenstellingen en wordt er aangeraden om leerlingen zoveel mogelijk met de fiets naar school te laten komen. Wanneer leerlingen op meer dan 8 km afstand wonen moet de school een inschatting maken van de mate waarin het openbaar vervoer een veilige manier van vervoer biedt of dat er alternatieven moeten worden geboden. De richtlijnen geven daarnaast gedetailleerde maatregelen voor hygiëne in de school (o.a. het wassen van de handen bij binnenkomst in een nieuw lokaal, na de lunch etc.) waarbij de begin en eindtijden van de lessen worden gevarieerd om interactie in de gangen te beperken. De maatregelen roepen op social media veel vragen op, met name of het zin heeft om zo een uitgebreid pakket aan regels te implementeren voor de relatief korte periode voor de zomervakantie. De VO-raad en het ministerie van OCW verwachten echter dat de maatregelen ook na de zomer nog van kracht zijn en dat de invoering van de maatregelen een investering is voor later.

Ouder en leerkracht zijn

Hoe moeten leerkrachten, die ook schoolgaande kinderen thuis hebben, het lesgeven combineren met opvang van hun eigen kinderen? En in welke mate zijn leerkrachten in staat/bereid om weer in school les te geven? Uit een enquête van de Engelse TeacherTapp blijkt dat 17% van de leerkrachten een gezinssituatie heeft met zowel eigen kinderen onder de 13 jaar en kwetsbare gezinsleden of met eigen gezondheidsrisico’s; 28% heeft kinderen onder de 13 waarbij zij alleen weer kunnen lesgeven als hun kinderen naar de opvang/school gaan. Het overzicht laat zien dat het onderwijs terugbrengen naar volledige lesdagen en capaciteit problematisch blijft totdat er een medicijn of vaccinatie voor COVID-19 is gevonden.

Figuur. Informatie over aantal leerkrachten uit England die wel/geen kinderen hebben en/of zij behoren tot de risicogroepen